İdâdî: Osmanlı’dan Günümüze Eğitimde Bir Dönüm Noktası
Eğitim sistemleri, bir toplumun kültürel ve toplumsal yapısının aynasıdır. Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze kadar uzanan eğitim tarihini incelediğimizde, “idâdî” kavramı, modern eğitim anlayışının temellerinin atıldığı önemli bir dönüm noktasını temsil eder. Peki, idâdî nedir ve bu kavramın tarihsel arka planı nedir?
İdâdî Nedir?
“İdâdî” kelimesi, Arapça kökenli olup “hazırlık” anlamına gelir. Osmanlı döneminde, özellikle 19. yüzyılda, Batı tarzı eğitim sistemlerinin etkisiyle, mevcut eğitim kurumlarına öğrenci hazırlamak amacıyla kurulan okullara “idâdî” denilmiştir. Bu okullar, günümüz lise seviyesindeki eğitim kurumlarına denk gelmektedir. [1]
Tarihsel Arka Plan
İdâdîlerin temelleri, Tanzimat dönemi reformlarıyla atılmıştır. 1869 yılında kabul edilen Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile eğitim sistemi üç kademeye ayrılmıştır: sıbyan mektepleri (ilkokul), rüştiyeler (ortaokul) ve idâdîler (lise). Bu düzenleme, modern eğitim sistemine geçişin ilk adımlarından biri olarak kabul edilir. [2]
İlk idâdî okulu, 1873 yılında İstanbul’da açılmıştır. Ardından, II. Abdülhamid döneminde, özellikle 1884’te öşür gelirlerinden idâdîlerin açılması için pay ayrılmasıyla, vilayetlerde de idâdîler yaygınlaşmıştır. 1890 yılında, rüştiye mekteplerinin öğretim süresi artırılarak idâdîye dönüştürülmesi kararı alınmıştır. [2]
Eğitim Yapısı ve İçeriği
İdâdîler, genellikle 7 yıllık bir eğitim süresine sahipti. İlk üç yıl, rüştiye sınıflarını oluştururken, son iki yıl ise sultânîye hazırlık niteliğindeydi. Öğretim programında Türkçe, Fransızca, coğrafya, tarih, kimya, matematik gibi dersler bulunmaktaydı. Ayrıca, meslekî eğitim amacıyla ziraat, sanayi ve ticaret şubeleri de açılmıştır. Ancak bu şubeler, istenilen verimi sağlayamadığı için 1904 yılında kapatılmıştır. [2]
İdâdîlerin Rolü ve Önemi
İdâdîler, Osmanlı toplumunun modernleşme sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Bu okullar, hem erkek hem de kız öğrencilerin eğitim aldığı, laik ve karma eğitim veren kurumlar olarak, toplumsal eşitliğin sağlanmasına katkı sağlamıştır. Ayrıca, Osmanlı’nın son döneminde aydın kadrosunun yetişmesinde önemli bir kaynak olmuştur.
Örneğin, İstanbul’da 1872 yılında kurulan Vefa İdâdîsi, hem erkek hem de kız öğrencilerin eğitim aldığı ilk okullardan biridir. Bu okul, daha sonra Vefa Lisesi olarak bilinen kurumun temelini atmıştır. [3]
Günümüzdeki Yeri
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim birliği sağlanmış ve idâdîler, sultânîlerle birleşerek “lise” adı altında toplanmıştır. Bu dönüşüm, eğitim sisteminin modernleşmesinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Sonuç
İdâdîler, Osmanlı’dan günümüze uzanan eğitim tarihinin önemli bir parçasıdır. Bu okullar, sadece eğitim vermekle kalmamış, aynı zamanda toplumsal yapının şekillenmesinde ve modernleşme sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Eğitim sistemlerinin evrimi, toplumların gelişiminde belirleyici bir faktör olup, geçmişten günümüze yapılan bu dönüşümler, geleceğe yönelik önemli dersler sunmaktadır.
—
Sources:
[1]: https://islamansiklopedisi.org.tr/idadi?utm_source=chatgpt.com “İDÂDÎ – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[2]: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/idadi?utm_source=chatgpt.com “İDÂDÎ | Türk Maarif Ansiklopedisi”
[3]: https://en.wikipedia.org/wiki/VefaHighSchool?utm_source=chatgpt.com “Vefa High School”